100-lecie Niepodległości Polski jest doskonałą okazją do tego, by przypomnieć sobie naszą drogę do wolności. W latach 1772-1795 doszło do całkowitego rozbioru ówczesnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów, co w konsekwencji wymazało naszą ojczyznę z mapy Europy na 123 lata.
Rozbiory Polski – jak do tego doszło?
Tegorocznie 100-lecie Niepodległości Polski poprzedzone jest latami walki o wolność. Utracona ona została w wyniku zaborów, których oficjalną genezą była niezdolność kraju do przeprowadzenia reform, mających na celu wzmocnienie siły militarnej. Pomimo faktu, że ówczesna Rzeczpospolita Obojga Narodów miała odpowiedni potencjał gospodarczy, to nie udało się wprowadzić zmian podatkowych oraz politycznych. Dla prawidłowego funkcjonowania państwowości należało opodatkować szlachtę oraz duchowieństwo, a także znieść liberum veto i pańszczyznę.
Konfederacja targowicka
Znaczącą rolę w zablokowaniu reform kraju odegrała zdrada części magnatów, szlachty oraz wyższego duchowieństwa w ramach konfederacji targowickiej. Spisek ten zawiązano w nocy z 18. na 19. maja 1792 roku w Targowicy. Hasłem przewodnim była „obrona zagrożonej wolności” w wyniku działań Sejmu Czteroletniego oraz uchwalonej Konstytucji 3-go maja, co uznano za zdradę narodową. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż konfederacja targowicka została zawarta w porozumieniu z cesarzową Rosji – Katarzyną II Wielką.
Czytaj także: 100-lecie Niepodległości Polski – górale w Norwegii >>>
Wojna polsko-rosyjska w 1792 roku
Polska magnateria nie chciała się poddać reformom, uchwalonym przez Sejm Czteroletni, które znacząco ograniczały prawa tej grupy społecznej. Wystąpili więc o pomoc do Katarzyny II, co w konsekwencji doprowadziło do wkroczenia wojsk rosyjskich na ziemie Polski. Pomimo tego, że wojska dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego oraz gen. Tadeusza Kościuszko odniosły zwycięstwa pod Zieleńcami i Dubińcem, wojska rosyjskie dotarły do Wisły. To skłoniło króla Polski do przystąpienia do konfederacji targowickiej. Walki zakończyły się 25. lipca 1792 roku na mocy rozkazu Stanisława Augusta Poniatowskiego. W konsekwencji, targowiczanie przejęli wszystkie województwa, likwidując tym samym organy Sejmu Czteroletniego.
Roszczenia krajów ościennych
Konfederacja targowicka mogła się zawiązać w wyniku roszczeń, jakie wysuwała Katarzyna II wobec ziem polskich. U ich podstaw leżało nieoficjalne uznanie przez Rzeczpospolitą tytułu carycy Wszech Rosji. Pozwoliło to Katarzynie II tytułować się także jako gwarantka ustroju Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Na mocy tych postanowień, Rosja wysuwała roszczenia wobec ziem Królestwa Polski oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Czytaj także: Hymn Polski – czy na pewno wszystko o nim wiesz? >>>
Nie bez znacznie pozostaje również fakt, że w wyniku presji prymasa interrexa Aleksandra Łubieńskiego nieoficjalnie uznano tytuł króla Prus Fryderyka II. Władca Prus w trakcie rozbiorów podnosił argument, że niegdyś Prusy Wschodnie stanowiły integralną część z Prusami Królewskimi. W tym samym czasie austriaccy Habsburgowie, występujący jako królowie Węgier, rościli sobie prawo do Rusi Halicko-Włodzimierskiej.
Zaborców było trzech
Powyższe czynniki przyczyniły się do rozbiorów Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pierwsza faza tego procesu nastąpiła w 1772 roku, zaś zaborcami były Prusy, Rosja oraz Austria. W drugim rozbiorze wzięły udział tylko Rosja oraz Prusy, a nastąpiło to w 1793 roku. Trzeci rozbiór Polski wydarzył się w 1795 roku, zaś polskie ziemie zostały zagarnięte ponownie przez Prusy, Rosję oraz Austrię. Oznaczało to koniec niepodległości naszej ojczyzny.
Źródło: Wikimedia Commons.
Nie wszystkie państwa uznały zabory
Warto podkreślić, że w zasadzie wszystkie ówczesne europejskie państwa uznały rozbiory Polski. Wyjątkiem było Imperium Osmańskie, które nigdy nie uznało likwidacji Rzeczpospolitej Obojga Narodów w wyniku rozbiorów. Krążyła wówczas legenda, według której Turcy zwykli powiadać „poseł Lechistanu jeszcze nie przybył” przy okazji każdej prezentacji ambasadorów oraz dyplomatów.
Czytaj także: Dywizjon 303. w kinach >>>
100-lecie Niepodległości Polski – insurekcja kościuszkowska
Wartym podkreślenia jest fakt, że Polacy nigdy nie pogodzili się z myślą o utracie własnego państwa. Jeszcze przed trzecim rozbiorem 12. marca lipca 1794 roku wybuchła insurekcja kościuszkowska. Było to polskie powstanie narodowe, skierowane przeciwko Rosji oraz Prusom. Sprzysiężenie przedpowstańcze zostało zawiązane w grudniu 1792 roku za granicą, zaś głównym ośrodkiem była Saksonia (Drezno i Lipsk). Do głównych postaci, które zawiązały porozumienie, należy zaliczyć Hugo Kołłątaja, Ignacego Potockiego oraz Tadeusza Koścuszko. Oficjalnie powstanie zakończyło się niepowodzeniem 16. listopada 1794 roku, jednak na Kujawach oraz w Wielkopolsce walki trwały jeszcze do grudnia.
Obraz: Kościuszko pod Racławicami
Napoleon Bonaparte i namiastka niepodległości
W latach 1807-1815 powstało Księstwo Warszawskie, które jednak pozostawało zależne wobec Cesarstwa Francuskiego. Napoleon Bonaparte nie mógł uczynić Polski niepodległym krajem, ponieważ 25. listopada 1795 roku król Stanisław August Poniatowski abdykował na rzecz cesarzowej Katarzyny II. Tym samym to Rosja stała się depozytariuszką korony polskiej i bez jej zgody cesarz Francji nie mógł powołać niepodległego państwa Polskiego. Uczynił to dopiero w 1812 roku powołując Konfederację Generalną Królestwa Polskiego, czym wypowiedział wojnę Rosji. Namiastka wolności politycznej Polski została rozwiązana w 1815 roku na mocy kongresu wiedeńskiego, co było bezpośrednim następstwem klęski Napoleona Bonaparte w 1812 roku.
Czytaj także: Powstanie Warszawskie – to już 74. lata >>>
Księstwo Warszawskie, fot. Wikimedia Commons.
100-lecie Niepodległości Polski – droga do wolności
Klęska Napoleona oraz utracone nadzieje na niepodległość nie wpłynęły na obniżenie morali Polaków. Świadczy o tym łącznie 7 powstań narodowo-wyzwoleńczych, które miały miejsce aż do czasu Rewolucji Polskiej w 1905 roku. Były to kolejno następujące zdarzenia:
- powstanie wielkopolskie w 1906 roku,
- powstanie listopadowe w latach 1830-1831,
- powstanie krakowskie w 1846 roku,
- Wiosny Ludów w 1848 roku,
- powstanie wielkopolskie w 1848 roku,
- powstanie styczniowe w latach 1863-1864,
- powstanie zabajkalskie w 1866 roku.
Rewolucja Polska w 1905 roku
Duże znaczenie miała Rewolucja Polska w 1905 roku. Wybuchła ona w wyniku napiętej sytuacji w ośrodkach przemysłowych, co było konsekwencją pogarszających się warunków pracy, a także informacji o niepowodzeniach w wojnie Rosji z Japonią, co uznawano za kompromitację. Wszystko zaczęło się 15. stycznia 1905 roku, gdy PPS i SKDPiL wezwały do strajku ponad 400 tys. pracowników. W sumie w latach 1905-1906 wybuchło 6991 strajków, w których wzięło udział 1,3 mln pracowników.
Krwawa Niedziela w 1905 roku, obraz autorstwa Wojciecha Kossaka.
Korzyści wynikające z Rewolucji
Pierwsze efekty Rewolucji z 1905 roku przyszły szybko, bo już w kwietniu tego samego roku. W wyniku strajków car Rosji zgodził się na ustępstwa. Pojawiła się możliwość tworzenia polskich organizacji pod zaborem rosyjskim, co w efekcie pozwoliło na powstanie takich instytucji, jak: Polska Macierz Szkolna oraz Towarzystwo Kooperatystów. Zelżała również cenzura, powstała wolność wyznania, dopuszczono również używanie języka polskiego w urzędach gminnych. Postanowienia zostały złamane bardzo szybko, bo już w latach 1906-1907. Polacy utracili swoje wszystkie przywileje, zaś warunki życia pod zaborem rosyjskim ponownie uległy pogorszeniu.
Czytaj także: Polska Szkoła w Moss prowadzi rekrutację >>>
Odzyskanie niepodległości przez Polskę
Na wolne i suwerenne państwo Polacy musieli czekać aż do 11. listopada 1918 roku. Pierwszymi oznakami nadchodzącej wolności była zapowiedź w dniu 6. listopada 1915 roku powołania Królestwa Polskiego przez Prusy oraz Austro-Węgry. Powstanie tego bytu politycznego stało się faktem w październiku 1917 roku, gdy niemieckie i austriackie władze okupacyjne powołały władze polskie w Królestwie.
Formalną niezależność od Rosji Polska uzyskała dopiero 29. marca 1918 roku, a stało się to w konsekwencji wejścia w życie traktatu pokojowego państw centralnych z bolszewickim rządem Rosji. Oficjalnie za dzień powstania niepodległego państwa polskiego uznaje się 11. listopada 1918 roku – wówczas Niemcy formalnie skapitulowały w I Wojnie Światowej i wszedł w życie plan pokojowy prezydenta Stanów Zjednoczonych, Thomasa Woodrowa Wilsona. Warto podkreślić, że zaproponowane przez niego rozwiązania uwzględniały niepodległe państwo polskie, które od tej pory występowało jako II Rzeczpospolita Polska.
100-lecie Niepodległości Polski
Utworzenie i sformowanie ustrojowości II Rzeczpospolitej Polski było dopiero zalążkiem do w pełni suwerennego i niepodległego państwa. Pozwalały jednak na niezależność od krajów ościennych i w końcu władze polskie mogły reprezentować swoje interesy na arenie międzynarodowej. Tegoroczne 100-lecie Niepodległości Polski poprzedzone jest okresem okupacji w trakcie II Wojny Światowej oraz narzuceniem ustroju komunistycznego, który formalnie zniesiono w 1989 roku. To historia, którą warto znać, by móc w pełni doceniać wolność, jakiej nie mieliśmy w latach 1795-1918.
