.
Chociaż użycie siły między państwami jest zakazane w prawie międzynarodowym na mocy art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych, obecnie na świecie toczy się ponad sto konfliktów zbrojnych. Międzynarodowe prawo wojenne musi zapewnić, aby odbywały się one w możliwie najbardziej humanitarny sposób.
Może wydawać się paradoksalne, że trzeba regulować coś tak fundamentalnie nielegalnego, jak wojna. Ale wojna to nie anarchia, a strony konfliktu nadal są zobowiązane do przestrzegania prawa międzynarodowego. Jest to właściwie logiczne – nawet jeśli doszło do przestępstwa, sprawca nie może dalej łamać prawa i być bezkarnym.
Czym dokładnie jest międzynarodowe prawo wojenne?
Pomimo dość niejasnego ogólnego celu – zapobiegania niepotrzebnemu cierpieniu – prawo humanitarne, jak określa również międzynarodowe prawo wojenne, jest dość praktyczne. Na przykład kilka krajów posiada podręczniki wojskowe, które szczegółowo opisują wymogi prawa humanitarnego. Dostarczają one również praktycznych wskazówek dla sił zbrojnych podczas planowania i przeprowadzania operacji
Oprócz człowieczeństwa w międzynarodowym prawie wojennym istnieją trzy podstawowe zasady: rozróżnienie, konieczność wojskowa i proporcjonalność. Zgodnie z zasadą rozróżnienia metody prowadzenia wojny i broń muszą rozróżniać cele cywilne i wojskowe. Dotyczy to zarówno ludzi, jak i przedmiotów. Użycie siły musi być ściśle militarnie konieczne – można zrobić to, co jest konieczne do osiągnięcia celów wojskowych, ale nie więcej. Ponadto użycie siły musi zawsze być proporcjonalne – wszelkie cierpienia ludności cywilnej muszą być zminimalizowane do minimum.
Źródła prawa humanitarnego
Reguły wojny nie są współczesnym wynalazkiem, ale istniały tak długo, jak ludzie toczyli ze sobą wojny. Współczesne prawo humanitarne wywodzi się z pierwszej konwencji genewskiej z 1864 r. Dziś odnosimy się głównie do czterech konwencji genewskich z 1949 r.
Wojna w 2023 r. rzadko zanika tak, jak wojny światowe XX wieku. Z biegiem lat międzynarodowe prawo wojenne dostosowywało się zatem do rozwoju działań wojennych. Na przykład niektóre rodzaje broni i amunicji zostały zakazane na mocy odrębnych konwencji, takich jak
amunicja kasetowa i
broń chemiczna .
Przyjęto również protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich. Między innymi wzmocniły one ochronę ludności cywilnej i rozszerzyły prawo humanitarne na tak zwane niemiędzynarodowe konflikty zbrojne. To ostatnie jest szczególnie praktyczne, ponieważ większość konfliktów toczy się obecnie między grupami niepaństwowymi, z udziałem sił państwowych lub bez nich.
Kto egzekwuje międzynarodowe prawo wojenne?
Zbrodnie wojenne muszą być egzekwowane przede wszystkim na szczeblu krajowym. Staje się to jednak trudne, jeśli dany kraj nie może zapewnić sprawiedliwych procesów lub nie chce ścigać naruszeń międzynarodowego prawa wojennego. To drugie często ma zastosowanie, gdy sprawca jest lub był częścią aparatu państwowego. W takich przypadkach sprawa często może być rozpatrywana przez Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) lub sądy specjalne, takie jak trybunały dla Rwandy i Jugosławii.
Czy międzynarodowe prawo wojenne działa?
Wojna w Europie i duże relacje medialne na temat cierpienia i niepokoju ułatwiają kwestionowanie funkcji międzynarodowego prawa wojennego. Jak skuteczne jest prawo humanitarne, gdy Rosja wielokrotnie atakuje ukraińską ludność cywilną i nielegalne cele, takie jak szpitale? W odpowiedzi na to warto zwrócić uwagę zwłaszcza na trzy rzeczy.
Po pierwsze, zbrodniarze wojenni często próbują usprawiedliwić przestępstwa w ramach międzynarodowego prawa wojennego. Wskazuje to, że prawo humanitarne cieszy się stosunkowo wysoką reputacją, nawet wśród podmiotów, których działania wskazują na coś przeciwnego.
Po trzecie, rzadko zdarza się, aby media poświęcały miejsce na felietonach przestrzeganiu międzynarodowego prawa wojennego lub by było to rozpowszechniane w mediach społecznościowych. Obraz prezentowany opinii publicznej niekoniecznie jest zatem odzwierciedleniem rzeczywistości.
Chociaż niestety zbyt często spotyka się przykłady zbrodni wojennych, istnieje duże prawdopodobieństwo, że przestrzeganie przepisów jest o wiele wyższe niż naruszenia. W każdym razie międzynarodowe prawo wojenne zapewnia istotną minimalną ochronę zarówno walczących, jak i niewalczących w konflikcie, a alternatywa – brak regulacji – nie byłaby lepsza.
Norwegia jest zaangażowana w stosowanie i promowanie międzynarodowego prawa wojennego (MIW) na różnych płaszczyznach. W tym kontekście Kładziony jest nacisk na ochronę ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych oraz na ochronę praw jeńców wojennych. Norwegia również działa na rzecz zapobiegania przestępstwom wojennym i zwalczania bezkarności za takie przestępstwa.
Królestwo Norwegii jest sygnatariuszem wielu międzynarodowych umów i protokołów dotyczących MIW. Między innymi takich jak Konwencja haska z 1907 roku oraz Protokoły dodatkowe z 1977 roku. Norwegia ratyfikowała także Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz Konwencję o zakazie stosowania, produkcji, magazynowania i transferze min przeciwpiechotnych i na ich zniszczenie z 2008 roku.
Podsumowując, Norwegia jest zaangażowana w stosowanie i promowanie MIW na różnych płaszczyznach, od działań militarnych po wspieranie organizacji międzynarodowych. Norwegia przestrzega zasad MIW i działa na rzecz ich wzmocnienia na arenie międzynarodowej.
