Kolędowanie to nie tylko śpiewanie pieśni o charakterze religijnym. Jest to przede wszystkim obrzęd ludowy, praktykowany przede wszystkim w kulturach rolniczych Słowian oraz Rumunów. Terminem „kolędy” określało się zarówno śpiewane piosenki, otrzymywane dary od gospodarzy, a także sam zwyczaj chodzenia po kolędzie.
Pogańskie korzenie
Zwyczaj kolędowania po raz pierwszy opisany został w XIII wieku. W pierwszych dokumentach ich autorzy wyrażali raczej dezaprobatę wobec tego obrzędu. Głównie dlatego, że były spisywane przez katolickich kaznodziejów. Niechęć duchowieństwa wzbudzał fakt, że obrzędowość związana z kolędowaniem wywodził się jeszcze z przekonań pogańskich.
[wc_button type=”primary” url=”[wc_button type=”primary” url=”[wc_button type=”primary” url=”https://web.facebook.com/radionorwegia/” title=”Polub nas na Facebook’u!” target=”blank” url_rel=”” icon_left=”facebook-f” icon_right=”” position=”center” class=””]Polub nas na Facebook’u![/wc_button]
Magia urodzaju i płodności
Pierwotnie zarówno stroje kolędowników, jak i wypowiadane przez nich rytualne słowa, nacechowane były magiczną mocą sprawczą. Cały obrzęd związany był z magią wegetacyjną. Wierzono również, że zaklęcia będą miały większą moc, jeżeli będą wypowiadane przez istoty pozaziemskie. Dlatego kolędownicy przebierali się w postacie ściśle związane z sacrum, chcąc tym samym stać się osobnikami pochodzącymi spoza Ziemi.
Kolędnik darem i dary dla kolędników
Wierzono wówczas, że już samo przybycie kolędnika (czyli istoty pozaziemskiej) było darem. Jednak pomyślność odwiedzonego gospodarza warunkowana była wzajemnością. Kolędnikom powierzano życzenia, ale by mogły się one spełnić – odwiedzane osoby musiały podarować im coś w zamian. Zazwyczaj były to podarunki w formie alkoholu, pieniędzy czy pożywienia.
Chrystianizacja obrzędu
Z biegiem czasu jednak kolędowanie powoli ulegało chrystianizacji. Początkowo związany był z Nowym Rokiem, które w okresie wczesnosłowiańskim uznawany był za początek wiosny. Aktualnie zwyczaj ten ma wymiar głównie chrześcijański. W wielu regionach jest długo wyczekiwany, zaś np. na Lubelszczyźnie pominięcie jakiegoś domu odczytywane jest za zły znak.
Współczesne zwyczaje
Zmianie uległy również stroje kolędników oraz ich atrybuty. W wielu miejscach uczestnicy przebierają się za zwierzęta, a zwłaszcza takie jak: turoń, koza lub kozioł, niedźwiedź, koń, kogut, bocian, baran, czyli zwierzęta symbolizujące siłę, zdrowie, życiową energię i płodność. Rzadziej można chłopców przebranych za Melchiora, Kacpra oraz Baltazara w trakcie Święta Trzech Króli.
Wodzenie gwiazdą
Typowo chrześcijańskim atrybutem jest wodzenie gwiazdą. Symbolizuje ona gwiazdę Betlejemską, chociaż również i ten zwyczaj wywodzi się z praktyk pogańskich. Pierwotnie gwiazda ta symbolizowała nowonarodzenie Słońca, które obchodzone było np. jako Sol Invictus w Starożytnym Rzymie. Ciekawostką jest fakt, że dekret cesarza Konstantyna Wielkiego, nakazującego wszystkim obywatelom obchodzenia tego święta, został zniesiony w 354 roku. Dopiero wówczas zdecydowano, że w dniu 25. grudnia chrześcijanie będą świętować Boże Narodzenie.
